افسردگی در دوران بارداری یکی از خطراتی است که سلامت روان مادران را تهدید می‌کند و باعث ایجاد مشکلاتی در روابط میان زوجین می‌شود. عوامل بسیاری نظیر تغییرات هورمونی، افزایش تحریک پذیری، حساسیت و وجود استرس‌هایی در مورد سلامت کودک، سختی‌های زایمان و… مادران را نسبت به افسردگی در بارداری آسیب پذیر می‌کند. توجه داشته باشید که مراقبت از سلامت روان مادر به اندازۀ سلامت جسم او در این دوران حائز اهمیت است چرا که افسردگی مادر بر مراقبت او از خودش، نحوه ارتباط با کودک، سبک فرزندپروری و تربیت نیز تاثیر گذار است. با این حال اگر دوران بارداری خود را سپری می‌کنید و متوجه تغییرات خلقی در خود شده‌اید، با مطالعه این مقاله می‌توانید برای حل آن گام بردارید. مشاوره روانشناسی نیز در این راه می‌تواند مناسب‌ترین درمان‌ها را در اختیارتان بگذارید.
افسردگی در بارداری و علائم آن
افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روان پزشکی است که احتمال بروز آن در برخی شرایط و موقعیت‌ها بیشتر است. از جمله موقعیت‌هایی که می‌توانند زمینه‌ساز افسردگی شوند می‌توان به دوران بارداری و پس از زایمان اشاره کرد. بسیاری از افراد افسردگی را با غمگینی و ناراحتی اشتباه می‌گیرند. این در حالی است که افسردگی نوعی احساس اندوه شدید و پایدار است که در بیشتر اوقات روز دیده می‌شود و فرد می‌تواند حالات منفی ناشی از آن را به طور پایدار در خود حس کند.
توجه به این نکته اهمیت دارد که بدانید غمگین بودن یا ناتوانی در لذت بردن از موضوعاتی که قبلاً باعث شادی فرد می‌شده تنها برای تشخیص افسردگی کافی نیستند چراکه این اختلال در کنار این مشکلات منجر به بروز مجموعه علائمی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به احساس عدم تمرکز، ناامیدی، احساس بی‌ارزشی، احساس گناه، تمایل به انزوا، درگیری با افکار مرگ و بروز تغییراتی در خواب و اشتها اشاره کرد. با توجه به تعداد علائمی که فرد افسرده تجربه می‌کند شدت افسردگی می‌تواند متغیر باشد در نتیجه لزوماً همه این علائم در کنار یکدیگر اتفاق نمی‌افتند.
علت بروز افسردگی در دوران بارداری
همان طور که گفتیم یکی از عوامل و موقعیت‌های زمینه‌ساز برای بروز افسردگی تجربه دوران بارداری است. اما علت این اتفاق چیست؟ اولین دلیل؛ بروز تغییرات هورمونی گسترده‌ای است که هنگام بارداری برای زنان اتفاق می‌افتد. این تغییرات زنان را در برابر افت خلقی و بروز علائم افسردگی آسیب‌پذیر می‌کند به خصوص آن دسته از بانوانی که قبلاً یعنی در دوران پیش از بارداری تجربه افسردگی را داشته‌اند و زمینه ژنتیکی ابتلا به این اختلال را دارند بیش از دیگران نیازمند دریافت مراقبت‌های روانی هستند. علاوه بر تغییرات هورمونی عامل دیگری که می‌تواند در بروز این مشکل در دوران حاملگی تأثیر داشته باشد تکالیف مرتبط با مادر شدن و انتظار ایجاد تغییرات قریب‌الوقوع در زندگی است.
در واقع فکر کردن به مسئولیت‌های مرتبط با نقش مادر و تغییراتی که در پی به دنیا آمدن کودک در زندگی مشترک ایجاد می‌شود بسیاری از بانوان را آشفته می‌کند و باعث می‌شود در برابر اختلالات روانی نظیر اضطراب و افسردگی آسیب‌پذیر شوند. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که قبل از تصمیم گیری برای بچه دار شدن آمادگی روانی لازم را در خود ایجاد کنید و میزان سازگاری روانی خود را بالا ببرید. شرکت در جلسه‌های مشاوره و رواندرمانی و استفاده از کتاب‌های راهنمای والدین از جمله روش‌هایی هستند که می‌توانند به سلامت روان شما کمک کنند.
راه‌های مراقبت از خود در برابر افسردگی دوران بارداری
بسیاری از بانوانی که قصد بچه دار شدن دارند یا آن‌هایی که دوران حاملگی خود را می‌گذرانند در جست و جوی روش‌هایی هستند که بتوانند در این برهه از زندگی خود تجربیات مثبت‌تر و سالم‌تری را کسب کرده و از بروز افسردگی پیشگیری نمایند. رعایت توصیه‌های زیر از جمله مهم‌ترین مواردی است که در کنار مشورت گرفتن از یک روانشناس به شما در این زمینه یاری می‌رساند.
1- در میان گذاشتن افکار و احساسات
بسیار اهمیت دارد که بتوانید فرد مورد اعتمادی را در کنار خود داشته باشید تا افکار و احساسات خود را با او در میان بگذارید. کسی که بتواند نگرانی‌هایتان را درک کند، از خود همدلی نشان دهد و شما را به خاطر داشتن احساسات منفی سرزنش یا قضاوت نکند. این فرد می‌تواند همسر، دوست یا یکی از اعضای خانواده باشد. اگر احساس می‌کنید در اطرافیانتان کسی شما را درک نمی‌کند بهتر است از یک روانشناس کمک بگیرید و از فضای جلسات مشاوره برای بیرون ریختن احساسات درونی‌تان کمک بگیرید.
2- پذیرش وجود احساسات منفی در خود
یکی از عواملی که تا حد زیادی می‌تواند باعث شدت گرفتن افسردگی در دوران بارداری شود ناتوانی در پذیرش احساسات منفی در خود است. در واقع بسیاری از مادران از وجود احساس غم و اندوه در خود ناراحت می‌شوند و از این بابت احساس گناه یا شرمندگی می‌کنند. برای مثال ممکن است در این شرایط خود را سرزنش کنید که چرا به اندازه کافی خوشحال نیستید یا درگیر این فکر شوید که نمی‌توانید مادر خوبی برای فرزندتان باشید.
این افکار منفی و خود سرزنشگری معمولاً چرخه افسردگی را تشدید کرده و به دور باطلی می‌انجامد. لازم است بدانید بسیاری از زنان همانند شما در دوران بارداری دچار احساسات منفی می‌شوند که ناشی از استرس‌ها و تغییرات هورمونی مرتبط با این دوره است. در نتیجه خود را به خاطر این مشکل سرزنش نکنید و سعی کنید خودتان را با همه احساسات مثبت و منفی بپذیرید. همچنین به این نکته توجه داشته باشید که افکار و حالات ناخوشایند ناپایدار هستند و اگر بتوانید به درستی آن‌ها را مدیریت کنید از بین می‌روند.
3- ورزش کردن در طول دوران بارداری
انجام ورزش‌های ملایم نظیر ورزش‌های کششی و یوگا در طول دوران حاملگی می‌تواند تأثیرات بسیار مثبتی بر جسم و روان شما بگذارد و از بروز افسردگی نیز پیشگیری نماید. از جمله تأثیرات مثبت ورزش می‌توان به افزایش سطح انرژی، ترشح هورمون‌های شادی‌آور در سیستم اعصاب، بهبود خلق و کاهش میزان استرس اشاره کرد.
4- افزایش سطح آگاهی در مورد بروز تغییرات خلقی در حین بارداری
بسیاری از مواقع زنان از بارداری و تغییرات روحی روانی که در طی آن اتفاق می‌افتد اطلاع چندانی ندارند. همین امر باعث می‌شود که نوسانات خلقی در این دوران آن‌ها را غافلگیر کرده و باعث شود که احساس کنند اوضاع از کنترلشان خارج شده است. هرچقدر در مورد تغییرات جسمی و روانی که در طی بارداری و پس از آن تجربه خواهید کرد اطلاعات بیشتری داشته باشید مدیریت آن‌ها نیز آسان‌تر خواهد شد.
5- دنبال کردن رژیم غذایی سالم
نخوردن غذای کافی و سالم در این دوران می‌تواند انرژی شما را تحلیل ببرد و منجر به ضعیف شدن سیستم عصبی‌تان بشود. از همین رو لازم است حتی اگر اشتها ندارید تلاش کنید تا مقدار غذای مورد نیاز خود را در مقادیر کمتر و تعداد وعده‌های بیشتر دریافت نمایید.
افسردگی زنان در دوران بارداری چگونه عمل می کند؟
افسردگی در دوران بارداری باعث می‌شود که مادر نتواند از خود مراقبت کافی به عمل بیاورد و مشکلات دیگری از جمله سقط جنین، زایمان زودرس و به دنیا آوردن نوزاد با وزن کم را به وجود می‌آورد. علائم افسردگی در هر کسی با شدت و ضعف متفاوتی بروز پیدا می‌کند.
اگر افسردگی در دوران بارداری تحت درمان قرار نگیرد، در نهایت به افسردگی پس از زایمان منجر می‌شود. افسردگی پس از زایمان شرایط خاصی است که ممکن است تا ماه ها پس از تولد نوزاد ادامه پیدا کند. این مشکل سلامت شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بر نحوۀ ارتباط شما نیز با فرزندتان اثرگذار است.
تفاوت سندروم بیبی بلو (baby blue) و افسردگی پس از زایمان در مادران
سندروم بیبی بلو در واقع شکل خفیفی از افسردگی پس از زایمان است که بسیاری از زنان پس از زایمان آن را تجربه می‌کنند. این سندروم معمولا یک تا سه روز پس از به دنیا آمدن نوزاد شروع می‌شود و می‌تواند برای 10 روز تا چند هفته باقی بماند. در این حالت زنان علائمی نظیر نوسانات خلقی را تجربه می‌کنند. به این صورت که ممکن است شما یک دقیقه شاد باشید و چند دقیقه بعد شروع به گریه کردن کنید. همچنین احساس اضطراب، سردرگمی و مشکلاتی در خواب و خورد و خوراک نیز می‌تواند به سراغ شما بیاید.
البته این علائم امری طبیعی است و بیش از 80 درصد زنان آن را تجربه می‌کنند. این علامت‌ها به طور خود به خودی و به مرور ناپدید می‌شوند. اما نزدیک به 13 درصد از مادران دچار افسردگی پس از زایمان می‌شوند که در واقع مشکل جدی‌تری است و به مدت طولانی تری هم باقی می‌ماند. اگر در خانواده سابقه افسردگی داشته باشید و یا قبلا دوره‌هایی از افسردگی را تجربه کرده باشید، بیشتر در معرض خطر افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان قرار دارید.
تاثیرات افسردگی دوران بارداری مادر بر کودک
افسردگی یک اختلال قابل درمان است. اما اگر برای درمان افسردگی در دوران بارداری اقدامی صورت نگیرد، کودک نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد چرا که معمولا مادران افسرده کمتر می‌توانند از خود و فرزندشان مراقبت کنند. آن‌ها ممکن است یک لحظه به نوزاد عشق بورزند و لحظه‌ای دیگر از او کناره گیری کنند. آن‌ها ممکن است به شیوه‌ای منفی به نیازهای کودک پاسخ دهند یا اینکه اصلا به او پاسخی نشان ندهند. افسردگی بر نحوه شکل گیری دلبستگی در کودک نیز اثر گذار است. دلبستگی به معنی آن ارتباط عاطفی عمیقی است که نوزاد با مراقب اصلی خود برقرار می‌کند. نحوه شکل گیری این مفهوم برای رشد کودک بسیار مهم است.
هنگامی که شما در دوران بارداری افسرده باشید در عشق ورزی به کودک و مراقبت دائمی از او دچار مشکل خواهید شد. این موضوع باعث می‌شود که دلبستگی در کودک به سبک ناایمن رشد کند که این مساله نیز خود به مشکلات بیشتری در دوران بعدی زندگی او می‌انجامد.
آیا مصرف قرص های ضدافسردگی در دوران بارداری برای نوزاد خطر دارد؟
شاید شما فکر کنید که در دوران بارداری باید درمان قبلی افسردگی خود را قطع کنید. اما اگر افسردگی شما بدون درمان باقی بماند هم شما و هم فرزندتان در معرض اثرات جدی آن قرار خواهید گرفت. اگر قبلا داروهای افسردگی مصرف می‌کردید و اکنون باردار شده‌اید، قبل از قطع داروهای خود حتما با پزشکتان مشورت کنید.
برخی از نوزادانی که مادرانشان در طول دوران بارداری داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنند، علائمی نظیر تحریک پذیری، تنفس سریع، لرزش و مشکلاتی در تغذیه از شیر مادر را نشان می‌دهند، اما این علائم در اکثر موارد بسیار خفیف هستند و به سرعت هم محو می‌شوند. در واقع احتمال اینکه داروهای افسردگی در دوران بارداری منجر به مشکلات جدی برای نوزاد شود، بسیار نادر می‌باشد.
افسردگی در دوران بارداری را جدی بگیرید
در صورتی که در دوران بارداری خود به سر می برید و علائم افسردگی را تجربه می کنید، حتما برای بهبود سلامت خود و فرزندتان هر چه زودتر اقدام کنید. افسردگی مشکل قابل درمانی است که با مراجعه به روان شناس و در موارد شدیدتر مراجعه به روان پزشک به سادگی قابل کنترل است. اما در صورتی که درمان نشود می تواند مشکلات جدی برای شما و فرزندتان ایجاد کند. به همین دلیل اگر دچار مشکلات خلقی هستید، دریافت کمک حرفه ای در دوران بارداری برای شما ضروری است.
سوالات متداول
– افسردگی در میان زنان باردار چقدر شایع است؟
افسردگی در دوران بارداری یکی از مشکلات بسیار رایج در میان بانوان است که متأسفانه در بسیاری از موارد جدی گرفته نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که تقریباً از هر 10 زن باردار یک نفر این مشکل را تجربه می‌کند.
– چه عواملی احتمال دچار شدن به افسردگی در دوران بارداری را افزایش می‌دهند؟
عوامل مختلفی می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ناخواسته بودن بارداری، داشتن سابقه افسردگی قبلی، درگیری با اضطراب و استرس‌های شدید، وقوع رویدادهای ناخوشایند نظیر طلاق در این زمان و تجربه خشونت خانگی اشاره کرد.
